Parasosyal, tek taraflı kurulan ilişki anlamına gelmektedir.
Parasosyal nedir? Bir kişi; ünlü, influencer, yayıncı, sporcu gibi tanımadığı, hayatında birebir var olmayan biriyle karşılıklıymış gibi bir bağ hissettiğinde buna parasosyal ilişki denir.
PARASOSYAL (PARASOCIAL) NE DEMEK?
Cambridge Sözlüğü, 2025 için parasocial (parasosyal) kelimesini Yılın Kelimesi ilan etti.
Bu terim, sosyal medya ve yapay zekâ çağında izleyicilerin tanımadığı ünlüler, influencer’lar ya da chatbot’larla tek taraflı kurduğu yoğun duygusal bağları anlatıyor.
Uzmanlara göre bu trend, dilin evrimi kadar modern ilişkilerin dönüşümünü de yansıtıyor.
PARASOSYAL NE ANLAMA GELİYOR?
Cambridge, parasosyalı şöyle tanımlıyor:
Bir kişi, ünlü, karakter veya yapay zekâ gibi tanımadığı biriyle kendisi arasında bir bağlantı varmış gibi hissettiğinde oluşan ilişki.
Bu terim ilk olarak 1956’da sosyolog Donald Horton ve Richard Wohl tarafından televizyon izleyicilerinin ekran yıldızlarıyla kurduğu tek taraflı dostluk benzeri ilişkileri tanımlamak için ortaya konmuştu.
NEDEN “PARASOCIAL” SEÇİLDİ?
Cambridge Dictionary, bu kararı web sitesi üzerindeki arama verilerindeki artışa ve kelimenin dijital kültürdeki yükselişine dayanarak aldı.
Sözlüğün leksik program yöneticisi Colin McIntosh, “Parasocial, 2025 ruhunu yakalıyor. Eskiden akademik bir terimdi, şimdi ise gündelik dile girdi” dedi.
UZMANLAR NE DİYOR?
Cambridge Üniversitesi’nden deneysel sosyal psikolog Simone Schnall, parasosyal ilişkilerin bazı şekillerinin sağlıksız olabileceği konusunda uyarıyor.
Gerçek bir up -down duygusal etkileşim yerine, izleyiciler bu kişilere aşırı güven duyabiliyor, “sanki tanıyorlarmış” gibi hissediyorlar.
Özellikle influencer’larla ya da chatbot’larla kurulan bağlarda sadakat ya da bağlılık duygusu güçlü olabilir, ancak bu “ilişki” tamamen tek taraflıdır.
YENİ BOYUT: YAPAY ZEKA İLE PARASOSYAL BAĞLAR
Sözlük, bu yıl özellikle yapay zekâ ile kurulan parasosyal ilişkilerin öne çıktığını vurguladı. Bazı insanlar ChatGPT gibi chatbot’ları “arkadaş”, “müracaat noktası” hatta “duygusal destek” kaynağı olarak görüyor.
Cambridge, bu durumu bir ilişki yanılsaması olarak tanımlıyor ve özellikle gençlerin bu tür bağlara karşı hassas olabileceği uyarısında bulunuyor.
TAYLOR SWIFT VE PARASOSYAL
Seçimin arka planında Taylor Swift ile Travis Kelce’nin nişan duyurusu gibi kültürel olaylar da yer alıyor.
Cambridge, ayrıca sözlüğe bu yıl eklenen ya da güncellenen pek çok dijital çağ terimine dikkat çekti: “slop” (düşük kaliteli yapay zekâ içeriği), “memeify” (bir şeyi meme’ye dönüştürmek) ve internet kültüründen “delulu” gibi kelimeler bu listede.
PARASOSYAL İLETİŞİM NEDİR?
Parasosyal iletişim, bireylerin medya figürleriyle (influencer, dizi karakteri, YouTuber, sunucu, sporcu vb.) tek yönlü fakat gerçek bir etkileşim yaşıyormuş gibi hissetmesine verilen bilimsel addır.
Kavram ilk kez 1956’da Horton ve Wohl tarafından tanımlandı ve günümüzde sosyal medya platformlarının etkileşim araçlarıyla (yorum, beğeni, canlı yayın, soru–cevap vb.) daha belirgin bir hâl aldı.
Bu tür iletişimde kullanıcılar, karşılarındaki kişinin kendilerine doğrudan seslendiğini, sohbet ettiğini veya onlarla özel bir bağ kurduğunu düşünür; ancak iletişim tek taraflıdır ve gerçek bir karşılıklılık içermez.
Araştırmalar, parasosyal iletişimin özellikle güven veren, tutarlı içerik üreten ve kişisel yaşamından sıkça bahseden figürlerde daha güçlü şekilde ortaya çıktığını göstermektedir.
PARASOSYAL İLİŞKİ NEDİR?
Parasosyal ilişki, bireyin medya figürüyle zaman içinde geliştirdiği, süreklilik taşıyan ve duygusal yatırım barındıran tek yönlü bağlılık ilişkisidir.
Bu ilişkide birey, seçtiği figürü tanıdığını, kişilik özelliklerini bildiğini, ona karşı yakınlık, sadakat veya güven hissettiğini düşünür.
Parasosyal ilişki çoğu zaman uzun süreli medya takibi sonucunda oluşur ve araştırmalara göre özellikle genç yetişkinlerde kimlik gelişimi, rol model ihtiyacı ve sosyal karşılaştırma süreçleriyle ilişkilidir.
Bu ilişki kişisel değildir; ancak bireyde gerçek ilişkilerdeki duygusal tepkilere benzeyen hisler ortaya çıkar. Kimi çalışmalar, parasosyal ilişkinin kullanıcıların yalnızlık, stres veya belirsizlik dönemlerinde arttığını göstermektedir.
PARASOSYAL DUYGU DÜZENLEME NEDİR?
Parasosyal duygu düzenleme, bireylerin medya figürleriyle kurdukları tek taraflı bağları duygusal ihtiyaçlarını düzenlemek için kullanmasıdır.
Bu kavram, psikolojideki duygu düzenleme modelleriyle parasosyal ilişki kuramının birleştiği noktada ortaya çıkar.
İnsanlar stres, kaygı, üzüntü veya yalnızlık gibi duygusal durumlarda sevdikleri içerik üreticisinin videolarını izleyerek, hikâyelerini takip ederek veya canlı yayınlara katılarak rahatlama, dikkat dağıtma ve duygu dengeleme yaşarlar.
Bu süreç bilimsel olarak, “gerçek bir sosyal destek hissi olmaksızın sosyal destek algısının üretilmesi” şeklinde açıklanır. Güncel araştırmalar, parasosyal duygu düzenlemenin özellikle Z kuşağında yaygın olduğunu ve sosyal medya kullanım motivasyonları arasında önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir.
PARASOSYAL ETKİLEŞİM ÖLÇEĞİ NEDİR VE NASIL KULLANILIR?
Parasosyal etkileşim ölçeği, bireylerin medya figürleriyle kurduğu tek yönlü iletişim ve ilişki düzeyini ölçmek için geliştirilen bilimsel bir değerlendirme aracıdır.
Bu ölçek akademik çalışmalarda hem geleneksel medya (TV sunucuları, dizi karakterleri) hem de dijital medya figürleri (YouTuber, influencer, Twitch yayıncıları) üzerinde kullanılır. Ölçeğin temel amaçları şunlardır:
- Bireyin medya figürünü ne kadar “yakın bulduğunu” ölçmek
- Etkileşimin ne kadar gerçek hissettirdiğini belirlemek
- Kullanıcının figürle hayali bir arkadaşlık veya sohbet duygusu yaşayıp yaşamadığını değerlendirmek
Bu ölçek genellikle 5 veya 7’li Likert tipi maddeler içerir ve katılımcılardan belirli ifadelere “kesinlikle katılmıyorum”dan “kesinlikle katılıyorum”a kadar derecelendirme yapmaları istenir.
Maddeler; yakınlık hissi, karşılıklılık algısı, duygusal bağ, medya figürünü “tanıma” düzeyi ve etkileşim yoğunluğu gibi başlıklara odaklanır.
Ölçek sonuçları medya psikolojisi, iletişim çalışmaları ve sosyal medya araştırmalarında parasosyal süreçlerin anlaşılmasında önemli bir veri sağlar.
Daha fazla kültür-sanat içeriği için bizi sosyal medya adreslerimizden takip edin!
Instagram'da @siyahdergicom,
Twitter'da @siyahdergi
ve TikTok'ta @siyahdergicom ♥
İçerikleri URL ile kaynak gösterip kısmen kullanabilirsiniz. Aksi halde telif haklarımız bulunmaktadır.
Yorum yaz