Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nden bilim insanlarının öncülük ettiği uluslararası bir ekip, memeli ve kuş türleri arasında yaşam süresi farklarını inceleyen bugüne kadarki en kapsamlı analizde 1.176 türü değerlendirdi.
Yeni bir uluslararası araştırma, kadınların erkeklerden neden daha uzun yaşadığını açıklamaya bir adım daha yaklaştı. Max Planck Enstitüsü öncülüğünde yürütülen bu çalışmada, 1.176 memeli ve kuş türü incelendi ve yaşam süresi farkının hem genetik hem de evrimsel faktörlerle ilişkili olduğu bulundu. Dişi memeliler ortalama %12 daha uzun yaşarken, kuşlarda erkekler %5’lik bir avantaj gösterdi. Bilim insanları, bu farkın cinsiyet kromozomları, cinsel seçilim ve ebeveynlik rolleriyle bağlantılı olduğunu belirtiyor. Özellikle yavruların bakımında daha aktif olan dişilerin, evrimsel açıdan daha uzun yaşamaya eğilimli olduğu vurgulanıyor. Çevresel koşullar farkı azaltabilse de ortadan kaldırmıyor.
KADINLAR NEDEN DAHA UZUN YAŞIYOR?
Tarih boyunca ve neredeyse tüm kültürlerde kadınların erkeklerden daha uzun yaşadığı uzun zamandır bilinen bir gerçek. Üstelik bu durum sadece insanlarda değil, farklı memelilerde de uzmanlar tarafından gözlemlenmiş. Peki bu farkın nedeni ne? Yıllardır cevap aranan bu soruya, Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nden bilim insanları yeni bir ışık tuttu.
Araştırmacılar, 1.176 memeli ve kuş türü üzerinde yaptıkları kapsamlı analizde, yaşam süresi farkının kökeninin evrimsel tarihe dayandığını ortaya koydu. Bulgulara göre dişi memeliler, erkeklerden ortalama %12 daha uzun yaşıyor. Ancak kuşlarda tablo tersine dönüyor. Erkekler, dişilerden ortalama %5 daha uzun ömürlü.
CİNSİYET KROMOZOMLARININ ROLÜ
Bu farkın nedenlerinden biri “heterogametik cinsiyet hipotezi” olarak biliniyor. Bu hipoteze göre, yaşam süresini belirleyen unsurlardan biri cinsiyet kromozomları. Memelilerde dişiler iki X kromozomu taşırken, erkekler bir X ve bir Y kromozomuna sahip. Bilim insanları, iki X kromozomunun zararlı genetik mutasyonlara karşı koruma sağladığını ve bunun dişilere hayatta kalma avantajı sunduğunu belirtiyor.
Kuşlarda ise durum tam tersi: heterogametik cinsiyet dişiler olduğu için, bu kez erkeklerin daha uzun yaşaması bekleniyor. Nitekim araştırma da bu teoriyi büyük ölçüde doğruladı. Memelilerin %72’sinde dişiler daha uzun yaşarken, kuşların %68’inde erkeklerin ömür avantajına sahip olduğu görüldü.
Ancak bu fark tüm türlerde aynı şekilde işlemiyor. Araştırmanın başyazarı Johanna Stärk, “Bazı kuş türlerinde beklenenin tam tersi sonuçlar gözlemledik. Bu da cinsiyet kromozomlarının hikayenin yalnızca bir kısmını açıklayabildiğini gösteriyor,” diyor.
CİNSEL SEÇİLİM VE YAŞAM SÜRESİ
Araştırmacılara göre, hikayenin geri kalanını üreme stratejileri açıklıyor olabilir. Cinsel seçilim sürecinde erkekler, çiftleşme başarısını artırmak için parlak tüyler, iri vücutlar veya saldırgan davranışlar gibi dikkat çekici özellikler geliştiriyor. Ancak bu özellikler aynı zamanda yaşam sürelerini kısaltabiliyor. Özellikle çok eşli memelilerde erkeklerin dişilerden daha erken öldüğü gözlemleniyor. Buna karşılık, genellikle tek eşli olan kuş türlerinde erkeklerin daha uzun yaşadığı görülüyor.
EBEVEYNLİK VE YAŞAM SÜRESİ
Araştırma ayrıca yavruların bakımında daha aktif rol alan cinsiyetin genellikle daha uzun yaşadığını gösteriyor. Memelilerde bu rol çoğunlukla dişilere ait. Özellikle primatlar gibi uzun ömürlü türlerde bu, açık bir evrimsel avantaj olarak öne çıkıyor. Yani dişiler, yavrularının bağımsız hale gelmesine kadar hayatta kalma eğiliminde oluyor.
ÇEVRESEL FAKTÖRLER
Tüm incelenen türlerin hayvanat bahçesinde yaşaması, araştırmacılara çevresel faktörlerin etkisini ayrı olarak gözlemleme fırsatı verdi. Sert iklim koşulları, açlık ya da yırtıcı tehdidi gibi unsurların ortadan kalktığı bu ortamda yaşam süresi farkı tamamen ortadan kalkmadı. Yani, çevresel koşullar farkı azaltabiliyor ama tamamen ortadan kaldırmıyor.
Bütün bu bulgulardan sonra araştırmacılar şöyle diyor:
Bulgularımız, erkek ve kadın yaşam süresi farklarının zaman ve kültürler arasında neden bu kadar tutarlı olduğunu açıklamaya yardımcı olabilir. Özellikle dişi lehine yaşam beklentisinin şempanzeler ve gorillerde de yaygın olması, kadınların daha uzun yaşamasının evrimsel tarihe derinlemesine yerleşmiş bir özellik olduğunu gösteriyor.
Yorum yaz